از عمل تعویض مفصل لگن چه می‌دانید؟
مفصل ران ممکن است به دلایلی مانند: آرتروز، شکستگی یا هر شرایط دیگری آسیب دیده و شما را در انجام فعالیت‌های روزانه‌تان؛ مانند: راه رفتن، نشستن و برخاستن، پوشیدن کفش و یا جوراب دچار مشکل کند. به طوریکه حتی ممکن است زمان استراحت کردن هم احساس راحتی نکنید.
در این شرایط اگر مصرف دارو، تغییر سبک زندگی و استفاده از ابزارهای کمکی هنگام راه رفتن به بهبود علائم شما کمکی نکند، آنگاه ممکن است جراحی تعویض مفصل به شما پیشنهاد شود. جراحی تعویض مفصل ران، جراحی ایمن و موثری بحساب می‌آید که میتواند سبب کاهش درد و افزایش گستره‌ی حرکتی مفصل ران شده و شما را به انجام فعالیت‌های روزانه‌تان بازگرداند.
جراحی تعویض مفصل ران، تقریبا هیچ محدودیت وزنی و سنی نداشته و انجام آن براساس میزان درد و ناتوانی بیمار پیشنهاد میگردد. اما اکثر افرادی که تحت جراحی تعویض مفصل ران قرار می‌گیرند بین 50 تا 80 سال سن دارند. به طور کلی، جراحی تعویض مفصل ران در تمامی سنین موفقیت آمیز است؛ از نوجوانان دچار آرتروز زودرس (Juvenile Arthritis) گرفته تا افراد مسنی که دچار آرتروز دژنراتیو (Degenerative Arthritis) شده‌اند.
جراحی تعویض مفصل ران، نخستین بار در سال 1960 انجام شد. از این زمان به بعد، بهبود‌هایی در تکنیک و تکنولوژی انجام این جراحی ایجاد شد که میزان اثربخشی آن را به طرز چشمگیری بالا برد. طبق اطلاعات AHRQ (Agency for Healthcare Research and Quality)، سالانه در آمریکا، بیش از 300,000 عمل تعویض مفصل ران انجام میشود.
این مقاله در ادامه شامل مطالبی درباره‌ی آناتومی مفصل ران، دلایل بروز درد در این مفصل، ارزیابی درد، عملکرد ایمپلنت‌های مفصل ران، زمان مناسب برای عمل و انتظاراتی که میتوان پس از این جراحی داشت، میباشد.
به تاخیر انداختن تصمیم گیری، پیامدهایی در پی خواهد داشت!
تصمیم گیری برای انجام جراحی تعویض مفصل ران باید با همکاری بیمار، خانواده‌ی بیمار، پزشک عمومی و جراح ارتوپد انجام گیرد. شروع این همکاری، زمانی است که پزشک عمومی، بیمار را برای معاینات بیشتر به یک جراح ارتوپد ارجاع میدهد.
در تصمیم گیری برلی انجام این عمل تعلیل نکنید! بنابراین اگر مشکل پزشکی دیگری دارید که ممکن است باعث ایجاد تاخیر در زمان عمل شود، هرچه سریعتر برای درمان آن اقدام کنید زیرا به تعویق انداختن زمان جراحی میتواند کیفیت زندگی شما را پیش از عمل و حتی تا دو سال پس از عمل، تحت تأثیر قرار دهد.
آناتومی مفصل ران
مفصل ران از جمله مفاصل بزرگ در بدن میباشد که نوعی مفصل گوی و کاسه‌ای است. بخش کاسه‌ایِ مفصل ران را استابولوم (Acetabulum) می‌گویند که قسمتی از استخوان بزرگ لگن میباشد. بخش گوی مانند این مفصل، سرِ فمور (Femoral Head) نامیده میشود که در واقع بخش بالایی از همان استخوان ران (فمور) میباشد.
سطح گوی و کاسه در مفصل ران با بافتی نرم به نام غضروف مفصلی (Articular Cartilage) پوشیده شده است؛ بافتی که مانند ضربه گیر، انتهای استخوان ها را فراگرفته و سبب میشود تا به راحتی بر روی هم حرکت کنند.
بافتی نازک به نام غشاء سینوویال (Synovial Membrane) اطراف مفصل ران را فراگرفته است. در یک مفصل ران سالم و طبیعی، غشاء سینوویال مایعی تولید میکند که سطح غضروف مفصلی را روان ساخته و تقریبا سبب از بین رفتن هرگونه اصطکاکی میشود.
دسته‌هایی از جنس بافت به نام رباط (یا کپسول مفصل ران)، گوی را به کاسه متصل نموده و سبب پایداری مفصل ران میشوند.
چه دلایلی می‌توانند منجر به بروز درد در مفصل ران گردند؟
دلیل رایجِ بروز دردهای مزمن در مفصل ران، آرتروز میباشد. آرتروز استخوانی (Osteoarthritis)، رماتیسم مفصلی (Rheumatoid Arthritis) و آرتروز مرتبط با سوانح (Traumatic Arthritis) از انواع معمول آرتروز هستند.
آرتروز استخوانی (OA-Osteoarthritis)
آرتروز استخوانی تاکنون هنوز به طور کامل شناخته نشده است. فاکتورهای زیادی ممکن است در آرتروز استخوانی نقش داشته باشند؛ مانند: سن، وزن، سوانح، و یا کار کشیدنِ بیش از حد از مفصل. این بیماری، که بیشتر افراد بالای 60 سال را درگیر میکند، میتواند در افرد جوانتر هم دیده شود. در آرتروز استخوانی، سطوح نرم بین مفصلی فرسوده شده و به دلیل التهاب، مفصل دچار درد و سفتی میشود. به تدریج با از بین رفتن غضروف مفصلی، ابتدای استخوان ساق و انتهای استخوان ران، بر روی هم کشیده میشوند.
رماتیسم مفصلی (Rheumatoid Arthritis)
رماتیسم یک بیماری خودایمنی میباشد که در آن غشاء سینوویال ملتهب شده و ضخیم میگردد. این التهاب مزمن میتواند به غضروف آسیب زده و سبب سفتی و درد در مفصل گردد. رماتیسم معمول‌ترین نوع، در دسته ی “آرتروز التهابی (Inflammatory Arthritis)” میباشد. روماتیسم یک بیماری سیستمیک است؛ به این معنا که یا به همه‌ی مفاصل بدن حمله میکند یا به هیچکدام. این نوع آرتروز در موارد زیر با آرتروز استخوانی تفاوت دارد:
- میان زنان شایع تر است
- پیر و جوان، به هر دو به یک شکل ضربه می‌زند
- به دلیل التهاب شدید، به مفاصل آسیب وارد میکند
آرتروز پس از سانحه (Trauma-Related Arthritis)
این نوع از آرتروز سومین دلیل رایج صدمه به مفاصل بدن می باشد. این نوع از آرتروز به دلیل یک آسیب قبلی، به مفاصل صدمه می‌زند. در واقع پس از آسیب دیدگی، استخوان و غضروف ممکن است به خوبی بهبود نیابند و این خود می تواند سبب موارد زیر گردد:
- فرسودگی بیش از حد در سطح مفاصل
- از بین رفتن سطح نرم مفاصل
- تورم مفاصل
- تاثیر منفی بر خونرسانی به سر استخوان فمور (گوی در مفصل گوی و کاسه‌ای)، که خود سبب بافت مردگی در استخوان (AVN-Avascular Necrosis) میشود
بافت مردگی میتواند باعث موارد زیر شود:
- درد در مفصل ران
- کاهش تحرک
- فروپاشی سر استخوان فمور
اگر تشخیص داده شود که دچار بافت مردگی در استخوان شده‌اید اما هنوز سر استخوان فمور از هم فرو نپاشیده و اندکی سالم است، تحت یکسری پروسه‌های پزشکی تلاش می کنند تا بدن شما دوباره در آن ناحیه عروق خونی جدید و سلول استخوانی بسازد تا جایگزین بافت مرده شود. اما اگر این بافت مردگی در سر استخوان فمور پیشرفت کرد، در این صورت تعویض مفصل ران برای شما انتخاب مناسبی خواهد بود.
مشکل مفصل ران در دوران کودکی (Childhood Hip Disease)
مفصل ران در دوران کودکی ممکن است دچار مشکلاتی گردد. از طرفی هرچند این مشکلات در همان دوران تا حدودی درمان شود، همچنان ممکن است فرد را در آینده دچار آرتروز نماید؛ زیرا مفصل ران ممکن است به دلیل این مشکل به طور طبیعی و مناسب رشد ننموده و در نتیجه غضروف مفصلی آن نیز تحت تاثیر قرار گیرد.
عملکرد ایمپلنت‌های مفصل ران چگونه است؟
قطعات سازنده‌ی ایمپلنت
درحال حاضر، ایمپلنت‌های مفصل ران دارای طراحی‌های گوناگونی بوده و در ساخت آنها از مواد مختلفی استفاده میشود. این ایمپلنت‌ها به طور کلی در دو قطعه مشترک هستند؛ قطعه‌ی سر (از جنس فلزات قوی و جلا زده شده و یا از جنس سرامیک) و قطعه‌ی استابولار (کاسه‌ای با دوام از جنس پلاستیک، سرامیک یا فلز که یک پوسته‌ی خارجی از جنس فلز آن را در بر گرفته).
به طور کلی روش‌های تثبیت برای قطعات ایمپلنت را میتوان به چهار دسته تقسیم نمود که عبارتند از:
- تثبیت با تکنیک “Press-fit”. در تکنیک Press-fit، قطعات با وارد کردن فشار و بدون استفاده از سیمان ارتوپدی در جایشان قرار گرفته و تثبیت ایمپلنت، با رشد استخوان در اطراف قطعات صورت می‌گیرد. انتخاب تکنیک “Press-fit” یا استفاده از سیمان برای تثبیت ایمپلنت بسته به عواملی مانند کیفیت و قدرت استخوان بیمار دارد.
- تثبیت به کمک “سیمان“. در این روش قطعات را به کمک سیمان ارتوپدی در محلشان تثبیت میکنند.
- تثبیت “هیبرید (Hybrid fixation)”. در شرایطی ممکن است نیاز باشد تا ترکیبی از هر دو روش فوق استفاده گردد؛ یعنی ممکن است تثبیت پایه به کمک سیمان (Cemented Stem) و تثبت کاسه بدون استفاده از سیمان (Non-Cemented Socket) صورت گیرد. به این حالت اصطلاحا تثبیت هیبرید گفته میشود.
- تثبیت “هیبرید معکوس (Reverse Hybrid)”. این روش برعکس روش تثبیت هیبرید است؛ یعنی در آن تثبیت پایه بدون استفاده از سیمان (Cementless Stem) و تثبیت کاسه به کمک سیمان (Cemented Cup) صورت می‌گیرد و به همین دلیل به آن اصطلاحا تثبیت هیبرید معکوس می‌گویند.
روند جایگذاری قطعات ایمپلنت
هدف از انجام جراحی تعویض مفصل ران (یا همان آرتروپلاستی مفصل ران) این است که شما بتوانید بدون درد به فعالیت‌های روزانه‌ی زندگیتان بازگردید. در عمل تعویض کامل مفصل ران، جراح قسمت‌های آسیب دیده‌ی مفصل را با یک ایمپلنت شامل: پایه (Stem)، گوی (Ball)، قطعه‌ی پلی اتیلنی (Liner) و کاسه استابولار (Acetabular Cup) تعویض میکند. روند این عمل به طور کلی شامل مراحل زیر میباشد:
- سر آسیب دیده‌ی استخوان فمور را برش زده و پایه‌ی فلزیِ ایمپلنت را در فضای میان استخوان فمور جایگذاری میکنند. پایه‌ی ایمپلنت را یا به کمک “سیمان” و یا با استفاده از مکانیزم “فشاری (Press-Fit)” و بدون استفاده از سیمان در جابش تثبیت میکنند.
- سپس یک گوی فلزی یا سرامیکی را روی قسمت بالایی پایه قرار می‌دهند. این گوی در حقیقت جایگزین سر آسیب دیده‌ی فمور میشود که برش زده شد.
- غضروف پوشاننده‌ی سطح استابولوم (کاسه‌ی مفصل ران) را خارج ساخته و بجای آن، کاسه‌ای فلزی قرار می‌دهند. برای تثبیت این کاسه در جایش، ممکن است از سیمان یا پیچ استفاده شود.
- بین این گوی و کاسه‌ی جدید، سطحی از جنس پلاستیک، سرامیک و یا فلز قرار می‌گیرد تا گوی و کاسه به نرمی بر روی هم حرکت کنند.
چه زمانی نیاز است تا راجع به تعویض مفصل ران با یک متخصص گفت‌وگو کنید؟
درد مفصل ران لزوما دردی نیست که شما مجبور به تحمل آن باشید و با آن زندگی کنید. اگر دردتان در مفصل ران در کارهای روزانه‌ی شما مانند راه رفتن، بلند شدن از رخت خواب، دوش گرفتن و یا بستن بندهای کفش، مشکل ایجاد میکند، نشانه‌ی خوبی نیست.
جراحان به دلایل زیادی ممکن است انجام جراحی تعویض مفصل ران را به شما پیشنهاد کند. به طور کلی افرادی که این عمل را انجام داده اند، اغلب دچار شرایط زیر بوده اند:
- دردی در مفصل ران که انجام فعالیت های روزانه مانند: راه رفتن و یا خم شدن را با مشکل روبرو میکند
- دردی در مفصل ران که هنگام استراحت کردن در شب یا روز نیز همچنان ادامه دارد
- خشکی در مفصل ران که حرکت دادن یا بلند کردن پا را محدود میکند
- عدم بهبود درد با مصرف داروهای مسکن یا ضد التهاب، انجام فیزیوتراپی، و یا استفاده از ابزارهای کمکیِ حرکتی
خود ارزیابی شدت درد
همه‌ی ما به دنبال راهی هستیم تا میزان دردی را که حس می‌کنیم به کمترین حد ممکن کاهش دهیم. هیچکس علاقه‌ای به آه و ناله کردن از دردی که می‌کشد، ندارد و از طرفی به نظر میرسد که تمرکز کردن بر روی درد، شدت آن را حتی بیشتر هم میکند!
بنابراین، بهتر است تا پیش از این که به دنبال راهی برای درمان باشید، دیدگاه دقیقی از دردی که دارید و اثراتی که این درد می تواند بر روی توانایی‌های حرکتی و زندگی روزمره‌ی شما داشته باشد، بدست آورید. برای شروع، به سوالات زیر پاسخ دهید:
- آیا بیش از یک روز در هفته درد دارید؟• آیا دردی که دارید در خواب شما تداخل ایجاد می کند؟
- آیا مصرف دارو دیگر در تسکین درد شما اثر گذار نمی باشد؟
- آیا انجام وظایف روزانه برای شما دردناک شده است؟
- آیا دردی که دارید، راه رفتن را برای شما دشوار ساخته است؟
اگر پاسخ شما به تنها یکی از این سوالات بله می باشد پس زمان آن رسیده که با یک پزشک درباره راه‌های درمان صحبت کنید.
معاینات پزشک ارتوپد
معایناتی که یک جراح ارتوپدی انجام میدهد شامل بخش های گوناگونی است.
- بررسی پیشینه‌ی پزشکی. جراح ارتوپدتان اطلاعاتی درباره ی وضعیت کلی سلامت شما جمع آوری نموده و سوالاتی راجع به میزان درد و تاثیر گذاریِ این درد بر نحوه یِ انجام فعالیت های روزانه ی شما میپرسد.
- معاینات فیزیکی. با انجام این معاینات گستره ی حرکتی، قدرت و راستای مفصل ران را بررسی مکنند.
- تصویر برداری با پرتوی ایکس. این تصاویر به تعیین میزان آسیب دیدگی و یا میزان تغییر شکل و راستا در مفصل ران کمک میکنند.
- تجویز دیگر تست‌ها. سایر تست های دیگر مانند اسکن ام‌آر‌آی، گاهی به منظور ارزیابی وضعیت استخوان و بافت های نرم در اطراف مفصل ران، انجام میشوند.
جراحتان نتیجه‌ی ارزیابی‌هایش را با شما درمیان می‌گذارد و به کمک شما بررسی میکند که آیا انجام جراحی تعویض مفصل ران بهترین راه برای کاهش درد و بالا بردن توانایی حرکتیتان میباشد یا خیر. در این مرحله ممکن است گزینه‌های درمانی دیگری مانند تجویز دارو، فیزیوتراپی، یا حتی گزینه‌های جراحی دیگری نیز پیشنهاد شوند.
بعلاوه، جراح ارتوپد خطرات بالقوه و هرگونه عوارضی را که ممکن است با جراحی تعویض مفصل ران همراه باشد (مربوط به خود جراحی یا پس از آن) را نیز برایتان شرح خواهد داد. هرچه اطلاعات شما بیشتر و دقیق‌تر شود، بهتر میتوانید با تغییراتی که پس از تعویض مفصل ران در زندگیتان ایجاد میشود کنار بیایید.
چه انتظاراتی میتوان از عمل تعویض مفصل ران داشت؟
یکی از فاکتورهای اصلی در تصمیم گیری برای انجام جراحی تعویض مفصل ران، این است که بدانید چه انتظاراتی میتوانید از آن داشته باشید. همانطور که اشاره شد، عمل تعویض مفصل ران یک عمل موفق بحساب می‌آید. سنجش میزان موفقیت این عمل براساس میزان رضایت شما از آزادی حرکتیتان، میزان کاهش درد و طول عمر ایمپلنت انجام می‌گیرد.
باید توجه داشته باشید که ایمپلنت مفصل ران برای فعالیت‌های معمول زندگی روزانه طراحی شده و بنابراین پیشگیری از آسیب‌های جسمانی و عدم شرکت در فعالیت‌های شدید، از جمله عوامل تاثیر گذار در محافظت از مفصل جدید می‌باشند. فعالیت‌هایی که میتوان پس از تعویض مفصل ران دوباره از سر گرفت؛ شامل: پیاده روی نامحدود، شنا، گلف، رانندگی، کوهپیمایی سبک (Hiking)، دوچرخه سواری و یا هرگونه ورزش سبک دیگر میباشد.
با گذر زمان و انجام فعالیت‌های روزانه، قطعه‌ای که بین گوی و کاسه‌ی ایمپلنت قرار گرفته و نقش غضروف را دارد (Liner)، فرسوده میگردد که امری طبیعی است. حال شرکت در فعالیت‌های شدید یا داشتن اضافه وزن، این روند فرسودگی و تخریب را سرعت بخشیده و سبب شل شدن ایمپلنت و بروز درد میگردد. به همین دلیل است که اکثر پزشکان شرکت در فعالیت‌های شدیدی مانند دویدن (سریع یا آهسته)، پریدن یا هرگونه ورزش سنگین را منع میکنند.
ایمپلنت مفصل ران، با رعایت این موارد و همچنین ایجاد اصلاحات مناسبی در سبک زندگی و نحوه‌ی انجام فعالیت‌هایتان، میتواند برای مدتی طولانی بدون مشکل کار کند.
آمادگی برای جراحی
چگونه برای جراحی تعویض مفصل ران آماده شویم؟
هفته‌های قبل از جراحی بهترین زمان برای اطمینان حاصل نمودن از آمادگی بدن شما برای جراحی و آماده سازی محیط خانه برای دوره‌ی ریکاوری پس از آن است.
در هفته‌های منتهی به عمل، جراح ارتوپد شما ممکن است:
- رژیم غذایی شما را سخت کند و یا مکمل‌های غذایی به آن اضافه نماید
- از شما بخواهد تا مصرف برخی داروها را قطع کنید
- در صورت نیاز به انجام حرکات ورزشی و تقویت مفصل ران، شما را به یک فیزیوتراپ ارجاع دهد
در طول این مدت، شما و کسی که از شما مراقبت میکند باید تلاش کنید تا با پروسه جراحی آشنایی پیدا کرده و راجع به آنچه میتوانید در مدت بستری بودن در بیمارستان انتظار داشته باشید، اطلاعات کسب کنید. یهتر است تا درباره‌ی اینکه چه چیزهایی را می توانید همراه خود به بیمارستان بیاورید تا در طول مدت استقرار در آنجا احساس راحتی نمایید نیز پرس و جویی انجام دهید.
روند آمادگی برای جراحی تعویض مفصل ران، میتواند شامل مراحل زیر شود:
انجام معاینات جسمانی
اگر در نهایت تصمیم گرفتید که جراحی تعویض مفصل ران انجام دهید، جراح ارتوپدتان پیش از شروع پروسه‌ی جراحی از پزشک عمومیتان می‌خواهد تا شما را تحت معاینات کامل جسمانی قرار دهد. این مرحله به این دلیل انجام می‌گیرد تا سلامت جسمانی شما را بررسی نموده و ببینند که آیا میتوانید دوره‌ی ریکاوری پس از عمل را کامل کنید یا خیر. افرادی که دچار بیماریهای قلبی و عروقی هستند، پیش از پروسه‌ی جراحی توسط یک متخصص قلب و عروق ارزیابی میشوند.
انجام تست‌های تشخیصی
پیش از آغاز پروسه‌ی جراحی و به منظور برنامه ریزی برای آن ممکن است تست‌هایی را برایتان تجویز کنند؛ مانند: نمونه گیری خون، نمونه گیری ادرار، نوار قلب (EKG) و تصویربرداری ایکس ری از قفسه‌ی سینه و غیره.
آماده سازی پوست
پوست نباید پیش از جراحی دچار هرگونه عفونت یا حساسیتی باشد. اگر هرکدام از این دو مورد را پیش از جراحی بر روی پوستتان مشاهده کردید، حتما برای برطرف نمودن آن و آماده سازی پوست برای جراحی، به جراحتان اطلاع دهید.
اهداء خون
ممکن است به شما پیشنهاد شود تا پیش از آغاز پروسه‌ی جراحی اهداء خون انجام دهید. خون اهدائی را نگه می‌دارند تا در صورت نیاز پس از جراحی به خودتان تزریق کنند.
تهیه لیستی از داروهای مصرفی
لیست تمامی داروهایی را که مصرف می‌کنید در اختیار جراحتان قرار دهید. به این ترتیب وی میتواند به شما بگوید که تا زمان آغاز پروسه‌ی جراحی، مصرف چه داروهایی را نیاز است تا متوقف کنید و چه داروهایی را میتوانید همچنان ادامه دهید.
کاهش وزن
اگر دچار اضافه وزن هستید، پزشک از شما می‌خواهد تا پیش از جراحی وزنتان را کاهش دهید تا هم خطرات احتمالیِ حین جراحی کاهش یابند و هم پس از تعویض مفصل، فشار کمتری به مفصل ران جدیدتان وارد شود.
ارزیابی دندان‌ها
هرچند احتمال بروز عفونت پس از جراحی تعویض مفصل ران رایج نیست اما اگر به هر دلیلی باکتری وارد جریان خونتان شود، دچار عفونت خواهید شد. بنابراین از آنجایی که حین انجام پروسه‌های دندان پزشکی احتمال ورود باکتری به جریان خون وجود دارد، اکثر اینگونه پروسه‌ها (از جمله کشیدن دندان) باید پیش از انجام عمل تعویض مفصل ران انجام و تکمیل شوند. حتی انجام یک جرم گیریِ معمولی دندان هم باید به مدت چند هفته پس از جراحی به تاخیر بیافتد.
ارزیابی ادرار
افرادی که اخیرا یا به صورت مداوم سابقه‌ی عفونت ادراری داشته‌اند باید وضعیتشان پیش از جراحی توسط یک اورولوژیست ارزیابی شود. مردهای مسنی هم که دچار عارضه ای در پروستات هستند، پیش از آغاز جراحی تعویض مفصل باید ابتدا روند درمانی عارضه شان را تکمیل نمایند.
برنامه‌ریزی برای ریکاوری پس از جراحی
هرچند پس از گذشت مدت اندکی از انجام جراحی قادر خواهید بود تا به کمک عصا یا واکر راه بروید اما همچنان برای انجام وظایفی مانند آشپزی، خرید، حمام کردن، و یا شستن و شوی لباس‌هایتان، تا چندین هفته پس از پایان جراحی، نیاز به کمک خواهید داشت.
اگر تنها زندگی می‌کنید میتوانید از مطب جراح ارتوپدتان، یا یک مددکار اجتماعی (Social Worker) و یا فردی که در بیمارستان مسئول ترخیص و خدمات پس از ترخیص است (Discharge Planner)، بخواهید تا مقدماتی را فراهم آورند تا پس از ترخیص از بیمارستان، فردی ماهر به شما در خانه کمک کند. و یا اینکه از آنها بخواهید تا درصورت نیاز، مقدماتی را برایتان فراهم کنند تا برای مدت کوتاهی در یک مرکز خدمات پرستاری بمانید.
آماده سازی خانه برای دوره‌ی ریکاوری پس از جراحی
ایجاد اصلاحاتی در خانه میتواند شرایط را برای گذراندن دوره‌ی ریکاوریتان راحت‌تر نماید. به طور مثال موارد زیر می‌توانند در انجام فعالیت‌های روزانه به شما کمک کنند:
- در اطراف دوش یا وان، نرده یا میله‌ی ایمنی (Safety Bars) نصب کنید.
- تمام راه پله‌ها را به نرده مجهز کنید.
- برای اوایل دوره‌ی ریکاوری یک صندلی تهیه کنید که دارای دو دسته، پشتی محکم و نشیمنگاهی محکم و سفت (به طوری که زمان نشستن بر روی آن، سطح زانوها پایین‌تر از سطح مفصل ران قرار گیرند) داشته باشد.
- از توالت فرنگی استفاده نموده و سطح نشستن آن را با استفاده از تجهیزات مخصوص (Raised Toilet Seat) بالا آورید تا هنگام نسشتن کمتر به شما فشار وارد شود.
- هنگام دوش گرفتن از نیمکت‌ها یا صندلی‌هایی که محکم و پایدار بوده و مخصوص اینکار می‌باشند، استفاده کنید.
- برای حمام کردن از اسفنج‌های دسته بلند استفاده کنید.
- برای لباس پوشیدن از چوبدستی مخصوص اینکار (Dressing Stick)، برای پوشیدن جوراب از ابزاری به نام Sock Aid و برای پوشیدن کفش هم از پاشنه کشی با دسته‌ی بلند استفاده کنید تا به این ترتیب از خم شدن بیش از حد بر روی مفصل جدید ران خود جلوگیری کنید.
- برای برداشتن اشیاء از ابزاری به نام Reacher استفاده نمایید تا احیانا به مفصل ران فشاری وارد نشود.
- از بالش‌ها یا کوسن‌های سفت بر روی صندلی، کاناپه یا در ماشین استفاده کنید تا سطح نشستن شما بالاتر رفته و به این ترتیب زانوها پایین‌تر از سطح مفاصل ران قرار گیرند.
- اگر در مسیر رفت و آمدتان در خانه فرشی لیز یا سیم برقی وجود دارد که احتمال دارد خطر آفرین باشد، آنرا از مسیر حرکتتان خارج سازید.
جراحی
روند جراحی تعویض مفصل ران چگونه است؟
در روز جراحی، شما را در بیمارستان بستری خواهند کرد. به طور کلی روند جراحی پس از بستری در بیمارستان شامل مراحل زیر است:
بیهوشی/بی‌حسی (Anesthesia)
پس از اینکه در بیمارستان بستری شدید، یکی از اعضای تیم بیهوشی بیمارستان وضعیت شما را بررسی میکند. معمول‌ترین انواع بیهوشی عبارتند از: بیهوشی عمومی که در آن شما کاملا به خواب فرو می‌روید (General Anesthesia)، بیهوشی موضعی (Local Anesthesia)، بیهوشی نخاعی یا اپیدورال (Spinal or Epidural Anesthesia) و انسداد منطقه‌ای اعصاب (Regional Nerve Block Anesthesia)؛ در سه مورد اخیر شما بیدار هستید و تنها از کمر به پایین بی‌حس می‌شوید. اعضای تیم هوش‌بری بیمارستان، پس از بررسی وضعیت شما، بهترین نوع بیهوشی را برایتان انتخاب میکنند.
پروسه‌ی جراحی (Surgery)
پروسه‌ی جراحی تنها چند ساعت طول می‌کشد. در طی عمل، جراح ابتدا غضروف و استخوان آسیب دیده را خارج ساخته و برای حفظ راستای مفصل ران و افزایش عملکرد آن، قطعات پلاستیکی، فلزی یا سرامیکی ایمپلنت را جایگزین بخش‌های آسیب دیده میکند.
جراحی تعویض مفصل ران با روش‌های مختلفی انجام میشود که در ادامه به توضیح روش قدامی (Anterior Approach) می‌پردازیم.
جراحی با روش قدامی (Anterior Approach)
به طور کلی منظور از تکنیک یا روش جراحی، روشی است که جراح برش‌های مورد نیاز خود را برای دسترسی به مفصل ایجاد میکند. بیشتر جراحان برای عمل تعویض مفصل ران از روش جراحی خلفی – جانبی (Posterior-Lateral Approach) استفاده میکنند. اما تعداد جراحانی که در حال روی آوردن به روش جراحی قدامی هستند رو به افزایش است. تفاوت اصلی این دو روش در این است که برخلاف روش جراحی خلفی – جانبی که تهاجمی بوده در آن عضلات برش داده میشوند، در روش قدامی این امکان برای جراح فراهم میشود که بجای برش زدن عضلات با کنار زدن آنها و با کمترین میزان تهاجم، فرآیند جراحی را پیش ببرد.
مزایای جراحی با روش قدامی
مزایای جراحی با روش قدامی عبارتند از:
- هرچه برش کمتری در عضلات ایجاد شود، روند ریکاوری و بهبود پس از جراحی سریعتر خواهد بود
- محدودیت‌های کمتر در دوره ی نقاهت
- درد کمتر و توانایی حرکتی بیشتری
- کوتاه شدن مدت زمان بستری در بیمارستان پس از انجام جراحی
مدت زمان بستری در بیمارستان تنها چند روز خواهد بود و در طول این چند روز، برنامه‌ی توانبخشی شما طبق دستور جراح و به کمک فیزیوتراپ شروع خواهد شد. این چند روز شامل:
- انجام تمرینات ایزومتریک درحالی که در تحت دراز کشیده‌اید (تمریناتی که شامل منقبض نمودن عضلات بدون حرکت دادن آنها میباشد)
- حرکت دادن مچ پا و دیگر مفاصل
- آغاز به راه رفتن به کمک عصا و یا واکر
تکنولوژی پیشرفته همراه با روش قدامی
به طور کلی در روش “جراحی قدامی” برای تعویض مفصل ران، به یک میز جراحی ارتوپدی (Orthopaedic Table) و یک دستگاه تصویر برداری ایکس ری به شکل “C” نیاز است. میز جراحی ارتوپدی علاوه بر ایجاد دسترسی مناسب به مفصل ران، میتواند برای جراح شرایط مطلوبی را جهت جایگذاری و متوازن سازی ایمپلنت فراهم کند. وجود دستگاه ایکس ری در اتاق عمل سبب میشود تا جراح بتواند حین عمل از جایگذاری مناسب ایمپلنت اطمینان حاصل نماید. زیرا اگر این اقدام صورت نگیرد ممکن است پس از عمل، با انجام تصویربرداری ایکس ری، مشکلی در جایگذاری ایمپلنت تشخیص داده شده و برای برطرف نمودن آن نیاز به جراحی دوباره باشد؛ که این به ضرر بیمار است.
ریکاوری وتوانبخشی
دوره‌ی ریکاوری و توانبخشی پس از جراحی تعویض مفصل ران چگونه است؟
دوره‌ی ریکاوری و توانبخشی نقش مهمی را در خروجی نهایی جراحی تعویض مفصل ران ایفا میکند. به طور کلی اهداف دوره‌ی ریکاوری و توانبخشی عبارتند از:
- تقویت عضلات
- افزایش گستره‌ی حرکتی مفصل ران
- محافظت از مفصل جدید
- بازگشت به انجام اکثر فعالیت های روزانه
دوره‌های ریکاوری و توانبخشی نیازمند گذشت زمان و تعهد بیمار هستند. طول دوره‌ی ریکاوری برای هر فرد متفاوت بوده و بسته به عواملی مانند: شرایط خاص هر بیمار، وضعیت کلی سلامت و روند پیشرفت توانبخشی دارد. دوره‌ی ریکاوری در اکثر افراد 3 تا 6 ماه طول می‌کشد. اما هرگاه پزشک تشخیص دهد که فرد آمادگی لازم را کسب نموده، بدان معنی است که میتواند به انجام بخشی (نه الزاما همه) از کارهای روزمره‌ی خود بازگردد.
به یاد داشته باشید اکثر کسانی که عمل تعویض مفصل ران انجام داده‌اند، اکنون از یک زندگی بدون درد لذت می‌برند.
دوره‌ی ریکاوری و توانبخشی به طور کلی میتواند شامل مراحل زیر باشد:
مراقبت از زخم
پس از عمل، برش ناحیه ی جراحی را به کمک بخیه (Stitches, Staples, Sutures)، یا از روی پوست یا از زیر پوست، می‌بندند. نخ‌ها (Stitches) یا منگنه‌های (Staples) بخیه را حدودا دو هفته پس از جراحی باز میکنند. تا زمانیکه زخم پانسمان بوده و خشک نشده، از مرطوب کردن آن خودداری کنید. میتوانید برای جلوگیری از ایجاد حساسیت ناشی از لباس یا جوراب‌های طبی فشاری، بانداژ کردن زخم را ادامه دهید.
تنظیم رژیم غذایی
کاهش اشتهاء در چند هفته‌ی اول پس از جراحی معمول میباشد. در این شرایط یک رژیم غذایی متعادل همراه با مکمل آهن، به ترمیم بافت‌ها و بازیابی قدرت عضلات کمک میکند. نوشیدن فراوان مایعات را فراموش نکنید!
داشتن تحرک و فعالیت
در دوره‌ی توانبخشی، یک فیزیوتراپ پیشرفت شما را به صورت روزانه بررسی نموده و به جراحتان اطلاع میدهد. این روند توانبخشی تا جایی ادامه میابد که شما آماده‌ی بازگشت به خانه شوید. به یاد داشته باشید که همواره دقیقا طبق راهنمایی‌های پزشکتان عمل کنید. اگر با این روند پیش بروید تا زمان ترخیص از بیمارستان خواهید توانست تحرک و تعادل اولیه‌ی خود را دوباره بدست آورید. اگر در این مرحله از روند ریکاوری و توانبخشی همچنان احساس درد داشتید، کاملا طبیعی است.
ادامه دادن ورزش در خانه، به خصوص در هفته‌های اول پس از جراحی، بسیار اهمیت دارد. شما به احتمال زیاد تا چند روز یا حتی تا چند هفته پس از جراحی تعویض مفصل ران، برای انجام کارهایتان به کمک یک نفر نیاز خواهید داشت اما به طور معمول پس از 3 تا 6 هفته بعد از جراحی خواهید توانست فعالیت‌های سبک روزانه را خودتان انجام دهید. توجه داشته باشید که عدم راحتی در شب یا هنگام فعالیت کردن، برای مدت چند هفته، امری طبیعی است.
برنامه‌ی تمرینی شما در خانه باید شامل موارد زیر باشد:
- برنامه‌ای تدریجی برای راه رفتن، ابتدا در محیط خانه و سپس در خارج خانه، به منظور بالا بردن توانایی حرکتیتان
- ادامه دادن فعالیت‌های معمول روزانه در خانه؛ مانند: نشستن، برخاستن یا بالا و پایین رفتن از پله‌ها.
- انجام حرکات ورزشی معین شده، چند بار در روز، به منظور بازیابی توانایی حرکتی و قدرت مفصل جدید. به احتمال زیاد، خودتان قادر به انجام این تمرینات خواهید بود اما در هفته‌های اول پس از جراحی، بهتر است تا تحت نظر یک فیزیوتراپ در خانه یا در یک مرکز فیزیوتراپی انجام دهید.
میتوانید به کمک پزشکتان تصمیم بگیرید که دوره‌ی ریکاوری و توانبخشیتان را پس از ترخیص از بیمارستان، در خانه و یا یک مرکز توانبخشی بگذرانید. مرکز توانبخشی همانند یک بیمارستان میباشد که بیماران تا زمانی که بهبودی لازم را برای ترک آنجا و رفتن به خانه کسب کنند، تحت مراقبت پزشکان و پرستاران و فیزیوتراپ‌ها قرار می‌گیرند.
آیا عمل تعویض مفصل ران عوارضی هم در پی دارد؟
به طور کلی میزان بروز عوارض پس از جراحی تعویض مفصل ران پایین است. برطبق اطلاعات وبسایت Orthoinfo، عوارض جدی مانند عفونت مفصل در کمتر از 2% از افراد بروز پیدا میکند و عوارض شدیدتری مانند سکته‌ی قلبی یا مغزی، از این میزان هم کمتر است. اگرچه بروز این عوارض خیلی کم محتمل است اما در صورت بروز می‌توانند مانع از تکمیل روند ریکاوری شوند یا آن را با محدودیت مواجه سازند.
عوارض احتمالی پس از جراحی تعویض مفصل ران عبارتند از:
عفونت (Infection)
عفونت میتواند به صورت سطحی (در سطح زخم) و یا عمقی (در اطراف پروتز) بوده، در زمان بستری شما در بیمارستان، پس از ترخیص و یا حتی سالها پس از جراحی بروز پیدا کند. عفونت‌های خفیف به طور کلی به کمک آنتی بیوتیک‌ها قابل درمان هستند. اما برای برطرف کردن عفونت‌های شدید یا عمیق نیاز است تا جراحی انجام شده و پروتز خارج شود. توجه داشته باشید که عفونت در هرجای بدن که باشد میتواند به پروتز نیز برسد.
تشکیل لخته‌های خونی (Blood Clots)
تشکیل لخته‌های خونی در سیاهرگ‌های پا و لگن، از معمول‌ترین عوارض پس از جراحی تعویض مفصل ران میباشد. این لخته‌های خونی ممکن است در جریان خون حرکت نموده و به ریه‌ها برسند که در این صورت می‌توانند برای زندگی فرد تهدید کننده باشند. جراح برای جلوگیری از تشکیل لخته‌ی خون برنامه‌ای برایتان تنظیم میکند؛ شامل: مصرف داروهای رقیق ساز خون، استفاده از جوراب‌های طبی فشاری (Support Hose)، استفاده از پوشش‌هایی که پاها را دربر گرفته و به طور متناوب از باد پر و خالی میشوند (Inflatable leg coverings )، انجام ورزش‌های مخصوص مچ پا (Ankle Pump Exercise) و تحرک داشتن بلافاصه پس از جراحی (Early Mobilization).
عدم تطابق در طول پاها (Leg-Length Inequality)
گاهی اوقات ممکن است پس از انجام جراحی، طول یک پا بلندتر یا کوتاه‌تر از پای دیگر باشد. جراح تلاش میکند تا طول پاها یکی شوند اما گاه نیاز است تا به منظور افزایش پایداری در مفصل ران و به دلیل بیومکانیک آن، با تنظیم ایمپلنت، طول پا را کمتر یا بیشتر کند. در این خصوص، بیماران می‌توانند با بالاتر آوردن سطح کفش مشکل عدم تطابق در طول پاها را تا حدودی برطرف کنند.
دررفتگی (Dislocation)
دردرفتگی از عوارض غیر معمول پس از جراحی میباشد.این حالت زمانی رخ میدهد که سر ایمپلنت از داخل کاسه آن خارج شود. احتمال دررفتگی در چند ماه اول پس از جراحی که بافت‌ها درحال ترمیم هستند بیشتر است. دررفتگی را با استفاده از روش جا انداختن (Reduction) و بدون انجام جراحی، معمولا میتوان برطرف ساخت اما اگر دررفتگی به صورت مداوم تکرار شود، آنگاه نیاز به انجام جراحی خواهد بود.
شل شدگی و فرسودگی ایمپلنت (Loosening and Implant Wear)
پس از گذشت سالها، فرسودگی یا شل شدگی ایمپلنت اتفاقی طبیعی است که اکثرا به دلیل انجام فعالیت‌های روزانه میباشد اما ممکن است به دلیل نازک شدن طبیعی استخوان (Osteolysis) هم رخ دهند. حال اگر ایمپلنت شل شده و فرد دچار درد شده باشد، نیاز است تا عمل دومی به نام عمل رویژن (Revision)، به منظور بازبینی انجام شود.
سایر عوارض محتمل
آسیب به اعصاب یا عروق، خونریزی، شکستگی و سفت شدگی نیز می‌توانند از جمله عوارض محتمل پس از تعویض مفصل ران باشند. در برخی موارد ممکن است پس از جراحی، برخی از دردهای بیمار همچنان ادامه یابند یا اینکه حتی فرد دچار دردهای جدیدی شود.
چگونه میتوان از بروز عوارض پس از عمل تعویض مفصل ران جلوگیری نمود؟
جلوگیری از عفونت
از دلایل معمول بروز عفونت پس از جراحی تعویض مفصل ران، ورود نوعی باکتری به جریان خون از طریق انجام پروسه‌های دندان پزشکی، عفونت مجاری ادراری و یا عفونت پوستی میباشد. بنابراین پس از جراحی تعویض مفصل، بیمارانی که به تشخیص جراح ارتوپد مستعد عفونت هستند باید پیش از انجام پروسه‌های دندان پزشکی (حتی یک جرم گیری ساده) و یا هر جراحی دیگری که در طی آن ممکن است باکتری وارد بدن شود، از آنتی بیوتیک استفاده کنند.
علائم هشدار دهنده‌ی عفونت عبارتند از:
- تب دائم (بیش از 38-37 درجه‌ی سانتیگراد با استفاده از دماسنج دهانی)
- تب لرزه
- سرخی، حساسیت و تورم در اطراف زخم جراحی
- ترشح در محل زخم جراحی
- درد رو به افزایش در مفصل ران (در زمان فعالیت و استراحت)
تشخیص به موقع علائم تشکیل لخته‌ی خون
در هفته‌های اول دوره‌ی ریکاوری، به منظور جلوگیری از تشکیل لخته‌ی خون، سعی کنید تا دقیقا طبق گفته‌های پزشک عمل کنید. پزشک ممکن است به شما پیشنهاد دهد تا مصرف رقیق سازهای خون را که در بیمارستان شروع نمودید، همچنان ادامه دهید. در صورت مشاهده‌ی هرکدام از علائم هشدار دهنده‌ی زیر به پزشکتان اطلاع دهید:
- درد در ساق و کف پا که ربطی به محل جراحی ندارد
- حساسیت و قرمزی در ساق پا
- افزایش/ایجاد تورم جدید در ران، ساق، مچ یا کف پا
علائم هشدار دهنده‌ی آمبولی ریوی (Pulmonary Embolism – در صورتی ایجاد میشود که لخته‌های خون ایجاد شده در سیاهرگ‌های پا به ریه برسند) عبارتند از:
- تنگی نفس ناگهانی
- درد ناگهانی در قفسه سینه
- درد ناحیه‌ای در قفسه سینه هنگام سرفه کردن
زمین نخورید!
اگر در چند هفته‌ی اول پس از جراحی زمین بخورید مفصل جدیدتان ممکن است آسیب ببیند و در نتیجه نیاز باشد تا دوباره تحت جراحی قرار بگیرید. به یاد داشته باشید، پله‌ها تا زمانی که مفصل جدیدتان کامل بهبود نیافته، تهدیدی جدی بحساب می‌آیند؛ بنابراین بهتر است تا وقتیکه قدرت، انعطاف و تعادلتان به اندازه‌ی کافی بهبود نیافته، برای حرکت کردن از عصا یا واکر استفاده کنید یا اینکه از فرد دیگری بخواهید تا به شما کمک کند. جراح ارتوپد یا فیزیوتراپتان به شما خواهند گفت که پس از جراحی از کدامیک از ابزارهای کمکی موجود میتوانید استفاده کنید و چه زمانی دیگر لازم نیست از این ابزارها کمک بگیرید.
محافظت از مفصل جدید
اقدامات زیادی وجود دارد که شما با انجام آنها میتوانید از مفصل جدید خود محافظت نموده و طول عمر آن را بالا ببرید.
- به صورت منظم در برنامه‌های ورزشی سبک شرکت کنید تا به این ترتیب قدرت و توانایی حرکتی مفصل جدیدتان حفظ شود.
- ملاحظات لازم جهت جلوگیری از آسیب دیدگی و زمین خوردن را رعایت نمایید. اگر در اثر آسیب دیدگی، استخونی در پایتان بشکند، ممکن است نیاز باشد تا باز هم تحت جراحی قرار گیرید.
- حتما حتما با دندان‌پزشک خود درمیان بگذارید که عمل تعویض مفصل انجام داده‌اید. و راجع به اینکه آیا نیاز است تا پیش از انجام پروسه‌های دندانپزشکی آنتی‌بیوتیک مصرف کنید، از جراح ارتوپدتان سؤال کنید.
- حتی اگر احساس کردید که مفصل جدیدتان رو بهبود است و به نظر میرسد که مشکلی ندارد، باز هم به طور مداوم برای انجام معاینات و تصویربرداری ایکس ری، به جراح ارتوپدتان مراجعه کنید.
سایر ملاحظات
برای کمک به تکمیل دوره‌ی ریکاوری و جلوگیری از دررفتگی پروتز، ممکن است از شما بخواهند تا پس از جراحی (به خصوص در 6 هفته‌ی اول) هنگام نشستن، خم شدن و یا خوابیدن، یکسری ملاحظات را رعایت نمایید. این ملاحظات برای هر بیمار متفاوت بوده و به روش انجام جراحی تعویض مفصل ران بستگی دارد. پیش از ترخیص از بیمارستان جراح یا فیزیوتراپتان، ملاحظاتی را که نیاز است بدانید به شما خواهند گفت.
نتیجه‌ی نهایی
تفاوت‌هایی که پس از تعویض مفصل با آن مواجه می‌شوید
ممکن است در اطراف برش جراحی حسی نداشته باشید. همچنین داشتن کمی احساس خشکی در مفصل، به خصوص زمانی که بیش از حد خم می‌شوید، محتمل است. البته این مشکلات با گذر زمان کاهش پیدا خواهند کرد و اغلب بیماران در این زمینه اتفاق نظر دارند که این مشکلات در مقایسه با درد و محدودیت عملکردی که پیش از تعویض مفصل داشتند، به هیچ وجه قابل مقایسه نیست.
مفصل جدیدتان ممکن است دستگاه‌های امنیتی شناسایی فلز در فرودگاه‌ها یا ساختمان‌های دیگر را به صدا درآورد. بنابراین اگر این دستگاه فعال شد، به مأمور امنیتی راجع به عمل تعویض مفصلتان توضیح دهید. حتی بهتر است تا در صورت امکان از جراح ارتوپدتان بخواهید کارتی مبنی بر تأیید اینکه شما عمل تعویض مفصل انجام داده‌اید در اختیار شما قرار دهد.
مراجع:
